Kto Ty jesteś?
Motto:
„…ale Świętości nie szargać,
bo trza, żeby święte były…”
S. Wyspiański: „Wesele”
…Kto Ty jesteś …….. ???????
W Polsce ruszyła wielka debata nad postawami patriotycznymi dzieci i młodzieży, zainicjowana propozycją MEN wprowadzenia do szkół przedmiotu „Wychowanie Patriotyczne” a także zmianami w ceremoniale szkolnym.
W wypowiedziach posłów, w artykułach prasowych powtarza się cytat, często parafrazowany, z wiersza zwanego popularnie katechizmem polskiego dziecka.
Zanim przypomnimy tekst wiersza, przywołajmy sylwetkę jego twórcy, poety, dramaturga, publicysty – Władysława Bełzy.
- urodził się w Warszawie, 17 lat po powstaniu listopadowym,
- studiował literaturę w słynnej Szkole Głównej, będącej kuźnią polskich pozytywistów,
- zamieszkał w Poznaniu i tam redagował i współredagował czasopisma społeczne,
- był jednym z twórców teatru poznańskiego,
- założył Macierz Polską,
- był twórcą i współpracownikiem czasopism dla dzieci, m. in. „Promyka”,
- za swą działalność został wydalony z zaboru pruskiego,
- zmarł we Lwowie w 1913r.
Twórczość literacka W. Bełzy ze względu na brak większych walorów artystycznych nie wytrzymała próby czasu, ale jeden jego wiersz zrobił wielką patriotyczną karierę i zapewnił swemu twórcy miejsce w panteonie narodowych świętości. Jest to wiersz z tomiku ” Katechizm polskiego dziecka ” pt.
„Wyznanie wiary dziecięcia polskiego”
” – Kto ty jesteś?
– Polak mały.
– Jaki znak twój?
– Orzeł biały.
– Gdzie ty mieszkasz?
-Między swemi.
– W jakim kraju?
– W polskiej ziemi.
– Czym ta ziemia?
– Mą ojczyzną.
– Czym zdobyta?
– Krwią i blizną.
– Czy ją kochasz?
– Kocham szczerze.
– A w co wierzysz?
– W Polskę wierzę.
– Czym ty dla niej?
– Wdzięczne dziecię
– Coś jej winien?
– Oddać życie.”
Zanim, włączając się w zasadniczy nurt narodowej debaty nad systemem wartości przekazywanych młodym generacjom i roli w nich patriotyzmu, ocenimy współczesną wartość wiersza i znajdziemy, bądź nie znajdziemy dlań miejsce w kanonie treści nauczania, odczytajmy zawarte w nim przesłanie.
Wiersz ukazał się we Lwowie, w tomiku wydanym w 1900r. Zabory trwały już ponad sto lat i piąte pokolenie Polaków rodziło się w zniewolonej Polsce, w trzech różnych wrogich organizmach państwowych. Kwestia narodowej identyfikacji stawała się najważniejszą dla podtrzymania tożsamości i podstawowego bytu narodu.
W wierszu znajdziemy wiele sygnałów świadczących o tym, że miał pełnić rolę rytualno-inicjacyjną, wprowadzającą w narodową wspólnotę i eksponującą rodzaj więzi z nią a także kodeks praw i obowiązków. Zwróćmy też uwagę na dekalogową formę wiersza. Oto mamy w odpowiedziach bohatera utworu, małego Polaka, sformułowane 10 przykazań kodeksu polskiego patriotyzmu.
Najważniejszymi przesłankami prowadzącymi do takiego wniosku są: tytuł wiersza – wyznanie wiary towarzyszy przecież ceremonii chrztu, najważniejszemu obrzędowi chrześcijańskiemu wprowadzającemu do wspólnoty wyznawców, oraz. krótkie, nakazowe formy odpowiedzi.
Jaki zespół wartości przyjmuje, a w następstwie przyjęcia kanalizuje w swej narodowej inicjacji, przystępujący do wspólnoty? Jaki zespół kryteriów decyduje o tożsamości narodowej i czy współcześnie obowiązuje w powszechnym odczuciu ?
- Zadeklarowane poczucie przynależności narodowej („Kto ty jesteś? -Polak mały”),
- Identyfikacja symboliczna („Jaki znak twój? – Orzeł biały.”),
- Więź kulturowa („Gdzie ty mieszkasz? – Między swemi.”),
- Więź terytorialna („W jakim kraju? – W polskiej ziemi”),
- Rodowód („Czym ta ziemia? – Mą ojczyzną”),
- Wspólna przeszłość i dokonania przodków („Czym zdobyta? – Krwią i blizną.”),
- Miłość i wiara – więzi emocjonalne („Czy ją kochasz? – Kocham szczerze.”),
- Wiara w wartość państwowości („A w co wierzysz? W Polskę wierzę.”),
- Obowiązek wdzięczności wobec ojczyzny (” Czym ty dla niej? – Wdzięczne dziecię”),
- Potrzeba ofiary („Coś jej winien? – Oddać życie.”).
.Zastanówmy się, czy w zupełnie zmienionej sytuacji politycznej, po upływie wieku, przykazania kodeksu mają jeszcze jakąś wartość dla Polaków. Nie odnosimy się tutaj do form językowych użytych w wierszu, odbieranych współcześnie jako nieco archaiczne (zdobyć coś krwią i blizną, wdzięczne dziecię itp.), ale do ich pól semantycznych.
Kto jest Polakiem?
Na podstawie wyników badań prowadzonych w roku 1988 i po raz drugi w 1998 nad kryteriami narodowej tożsamości w zbiorowości o tych samych etnicznych korzeniach1, wyodrębniono następujące kryteria tożsamości narodowej: więzi terytorialne, więzi biologiczne i rodowe, więzi historyczne, więzi kulturowe, zasługi dla Polski, samoidentyfikację, poczucie politycznej wspólnoty, wspólną religię. Pomimo dość zasadniczych zmian społecznych w Polsce wyniki badań nie uległy w ciągu dziesięciolecia większym zmianom.
. Czy kryteria polskości zmieniły się od czasów W. Bełzy
i jego katechizmu młodego Polaka?
1. Patrz: Ewa Nowicka: „Polskość niejedno ma imię. Kto jest Polakiem?”
(w) Kwartalnik Polonicum.Warszawa2006 nr 1
