Polski – Dyrektywa EU w Danii
Maria Małaśnicka Miedzianogóra
Roman Miedzianogóra
Uwarunkowania procesu nauczania języka polskiego
w duńskim modelu realizacji Dyrektywy EU [1]
w sprawie kształcenia dzieci pracowników migrujących
Referat wygłoszony na II Zjeździe Nauczycieli Języka Polskiego w Niemczech
Concordia 2007
Rok 2007 jest rokiem, na który przypada 30 rocznica powstania dyrektywy unijnej w sprawie kształcenia dzieci pracowników migrujących. 2 maja 2004 roku Polska dołączyła do krajów objętych działaniem tej dyrektywy.
Z jednej strony okres 3 lat polskiego członkostwa w EU jest niewątpliwie zbyt krótki do formułowania ocen i wartościowania sposobów , w jakich funkcjonuje Dyrektywa w odniesieniu do nauczania języka ojczystego dzieci polskich, przebywających za granicą. Z drugiej strony mogłoby się wydawać, że 2 maja 2004r. znaleźliśmy się w obszarze działania unijnych mechanizmów edukacyjnych, w pełni już funkcjonujących, z wieloletnimi tradycjami i wypracowanymi rozwiązaniami, a w EU został już ukształtowany i zweryfikowany w praktyce podstawowy model, z jego krajowymi wariantami, wsparcia dla języka ojczystego i kultury kraju pochodzenia dzieci migrujących pracowników. Podążając dalej tym tokiem rozumowania można by zatem założyć, że zostały już wystarczająco poznane edukacyjne konsekwencje swobodnego przepływu pracowników i ich dzieci. Trzeba pamiętać, że zanim na obszary unijne ruszyła fala polskich pracowników, w ślad za którymi podążyły ich rodziny, pracowali tam już obywatele różnych państw ze swoimi dziećmi.
Prześledźmy proces tworzenia się takiego modelu i jego obecny kształt na przykładzie duńskim. Pozwoli to lepiej zrozumieć uwarunkowania procesu nauczania w Danii języka i polskiej kultury dzieci i młodzieży polskiego pochodzenia, a może także umożliwi stworzenie szerszych kontekstów dla polonijnych analiz oświatowych funkcjonowania tej dyrektywy.
31 lat temu, 8 marca 1976 roku ukazało się w Danii pierwsze rozporządzenie[2] dotyczące nauczania języków ojczystych dwujęzycznych uczniów.
Rozporządzenie dawało prawo do uczenia się języka ojczystego obcojęzycznym dzieciom mieszkającym w Danii lub przebywającym w tym kraju od nie mniej niż 6 miesięcy. Celem rozporządzenia było m.in. ułatwienie ewentualnego powrotu do kraju pochodzenia. Grupy uczniowskie nie mogły liczyć mniej niż 12 uczniów. Nauka miała odbywać się poza czasem szkolnym w wymiarze od 3 do 5 godzin tygodniowo.
[1] Dyrektywa Rady z dnia 25 lipca 1977r. w sprawie kształcenia dzieci pracowników migrujących nr 77 /486 EWG
[1] Undervisningsministeriets bekendtgørelse nr. 179 af 8. marts 1976,
W 1984r. ukazuje się drugie rozporządzenie dotyczące języków ojczystych[3], w którym cofa się uprawnienie do pobierania nauki języka ojczystego dzieciom z klas zerowych. Zamiast określenia „kraj pochodzenia ucznia” pojawia się termin „kraj pochodzenia rodziców”[4] .Zostaje przeformułowany cel nauki z ewentualnego powrotu ucznia na ułatwienie mu pobytu w kraju rodziców.
W 2001r. pojawia się trzecie rozporządzenie w sprawie języków ojczystych, które wchodzi w życie w sierpniu tegoż roku[5]. Zostaje utrzymana liczba uczniów w grupie, ale liczba godzin może zostać ograniczona do dwu. Zaleca się zatrudnianie nauczycieli ze szczególnymi kwalifikacjami, chociaż nie precyzuje się bliżej, co one oznaczają[6]. Wprowadza się też dalsze ograniczenia w korzystaniu z prawa do nauki języka ojczystego związane z pochodzeniem każdego z rodziców dziecka i czasem jego pobytu w Danii. Zostaje zmieniony tryb, w jakim oferuje się nauczanie języka ojczystego z obligatoryjnego na dobrowolny. Zaprzestaje się centralnej refundacji komunom kosztów nauczania.
Następny rok, 2002, przynosi kolejne i aktualnie obowiązujące, rozporządzenie odnoszące się tym razem wyłącznie do uczniów, których rodzice pochodzą z krajów Unii Europejskiej, z krajów z nią stowarzyszonych umowami o współpracy oraz z Wysp Owczych i Grenlandii.[7]. Sformułowano w nim:
a. cele nauczania, którymi są podtrzymanie i rozwój wiedzy i umiejętności rozumienia ojczystego języka mówionego i pisanego oraz umiejętność posługiwania się nim w mowie i piśmie. Nauczanie powinno podnieść świadomość językową ucznia i ułatwić mu wgląd w kulturę kraju pochodzenia. Znajomość języka ojczystego powinna wzmocnić jego rozumienie wielojęzyczności, ale też pomóc uczniowi przy ewentualnym powrocie do kraju pochodzenia.[8]
b. kategorie osób uprawnionych do wyboru języka tzn. rodziców i dzieci,[9]
c. wymóg zapewnienia rodzicom informacji o lokalnych możliwościach nauczania języka ojczystego,[10],
d. uprawnienie dla zarządów komun do ustalenia terminu zgłaszania uczniów w roku szkolnym[11],
e. niezbędne warunki do obligatoryjnego założenia grupy nauczania języka ojczystego: 1. co najmniej 12 uczniów w grupie, 2. możliwość zatrudnienia kwalifikowanego nauczyciela[12],
f. możliwość zorganizowania nauczania w szkole ucznia lub w innej szkole w komunie[13], ewentualnie w innej komunie w przypadku niemożności zebrania 12 -osobowej grupy[14],
g. zakres uprawnień do korzystania z oferty obejmujący uczniów od 1 do 9 klasy,
h. możliwość objęcia nauczaniem klas przedszkolnych za zgodą zarządu komuny,
j. nauczanie, o ile jest to możliwe, w grupach wiekowych[15],
k. ilość godzin od 3 do 5, 2 w przypadku równolegle prowadzonych 3 poziomów językowych i liczbie uczniów 8. Komuna może ograniczyć liczbę godzin do 2 tam, gdzie podejmie decyzję o nie obligatoryjnym nauczaniu.[16]
l. nauczanie powinno odbywać się w czasie przeznaczonym na szkolną naukę. W szczególnych przypadkach można, po uzgodnieniu z rodzicami, zaoferować uczniowi lekcje j. ojczystego w sobotę[17]
W zarządzeniu wyodrębniono 3 kategorie nauczycieli, którzy są uprawnieni do nauczania przedmiotu „Język ojczysty”:
1. nauczyciele z wykształceniem przygotowującym do pracy w szkole podstawowej, mający szczególne warunki do nauczania danego języka,
2. Nauczyciele z wykształceniem nauczycielskim z krajów EU lub z nią stowarzyszonych itd.
3. pozostali, którzy w inny sposób kwalifikują się do wykonania tego zadania.
Jeżeli zarząd komuny zaoferuje nauczycielom odnośną ofertę dokształcania, muszą ją przyjąć.[18]
Zarz [RM1] ądy komun zatwierdzają proponowany przez dyrekcje szkół plan nauczania, obejmujący nauczanie przedmiotu „Język ojczysty”.[19]
Jak wynika z analizy kolejnych rozporządzeń, nauczanie przedmiotu „Język ojczysty” podlega w Danii procesowi stopniowych ograniczeń i sprowadza się do niezbędnego minimum, często faktycznie nie przestrzeganego w szkolnej praktyce:
1. Faktycznie cofnięto uprawnienia do pobierania nauki języka ojczystego dzieciom z klas zerowych ponieważ poszczególne komuny korzystają z trybu dobrowolności przy podejmowaniu decyzji o skierowaniu dziecka na nauczanie.
2. Wprowadzono termin „kraj pochodzenia rodziców” zamiast określenia „kraj pochodzenia ucznia”.
3. Przeformułowano cel nauki, wprowadzając na pierwszym miejscu kategorię wielojęzyczności, na drugim ewentualnego powrotu ucznia i ułatwienia mu pobytu w kraju rodziców.
4. Ograniczono liczbę godzin do niezbędnego minimum 3 g. dla grupy,
5. Sformułowano postulat o szczególnych kwalifikacjach nauczycieli uczących języka ojczystego bez sprecyzowania, o jakie kwalifikacje chodzi.
6. Nie zapewniono żadnego trybu i systemu doskonalenia tych nauczycieli.
7. Nie przewidziano żadnych możliwości umieszczenia przedmiotu na świadectwie choćby w formie opisowej.
8. Nie ma żadnego systemu kontroli zarządów szkół co do oferowania uczniom możliwości nauki języka ojczystego.
9. Na żadnej ze stron internetowych szkół podstawowych w Kopenhadze, nawet na stronie szkoły, gdzie odbywa się nauczanie sobotnie kilku dużych języków, nie pojawia się informacja, że taka nauka ma miejsce, bądź, że może być oferowana. W zamian informacje takie pojawiają się na oficjalnych stronach komun w dziale: „Uczniowie dwujęzyczni”.
Przy porównaniu duńskiego rozporządzenia o organizacji nauczania języka ojczystego, a zwłaszcza tego ostatniego, aktualnie obowiązującego, z odnośną Dyrektywą EU można stwierdzić, że:
·w Preambule do Dyrektywy w sprawie kształcenia dzieci pracowników migrujących mówi się o podjęciu odpowiednich środków przez przyjmujące Państwa Członkowskie, wraz z Państwami Członkowskimi pochodzenia, w celu promowania nauczania języka ojczystego i kultury kraju pochodzenia wyżej wspomnianych dzieci, mając głównie na względzie ułatwienie im ewentualnej reintegracji w Państwie Członkowskim pochodzenia[20]
Zagadnienie promocji, czy też wspólnych unijno- duńskich inicjatyw promocji nauczania języka i kultury nie pojawia się ani razu w rozporz [RM2] ądzeniu. Inicjatyw takich nie podejmuje też polska strona. Nie podejmuje się takich działań ani na edukacyjnym poziomie komunalnym, czy, szerzej, na państwowym.
Mimo sprowadzenia pięknej idei o oferowaniu w kraju unijnym wsparcia dla unijnego języka ojczystego i kultury kraju pochodzenia do okrojonego minimum, nie należy zbyt surowo oceniać minimalistycznych praktyk duńskiego ministerstwa oświaty czy integracji skoro na oficjalnych stronach polskiego MSZ, w eksponowanym tam poradniku dla wyjeżdżających do pracy polskich obywateli nie ma żadnych informacji o możliwościach uczenia się za granicą języka polskiego dzieci, które wyjadą z rodzicami[21]. Nie ma takich informacji na oficjalnych stronach polskich ambasad. Termin Dyrektywa EU nie pojawia się w żadnym kontekście na stronach Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie, czy Polonijnego Centrum Nauczycielskiego w Lublinie, które to instytucje współpracują z nauczycielami polonijnymi. Nie próbuje się tworzyć żadnych wspólnych dwustronnych projektów dotyczących analiz funkcjonowania dyrektywy w poszczególnych krajach unijnych w odniesieniu do polskiej społeczności.
W tej sytuacji ogromny obowiązek upomnienia się o realizację prawa polskiego dziecka do nauki swojego ojczystego języka i kultury w krajach przyjmujących spoczywa na organizacjach polonijnych i nauczycielach języka polskiego.
To właśnie my, znający polonijną praktykę oświatową, powinniśmy utworzyć silną grupę nacisku na te struktury w naszej ojczyźnie, a poprzez nie na struktury w Unii Europejskiej, które odpowiadają za dobry europejski poziom realizacji Dyrektywy.
1] Dyrektywa Rady z dnia 25 lipca 1977r. w sprawie kształcenia dzieci pracowników migrujących nr 77 /486 EWG[2] Undervisningsministeriets bekendtgørelse nr. 179 af 8. marts 1976,
[3] Undervisningsministeriets bekendtgørelse af 20. november 1984.
[4] J.w. § 14
[5] Undervisningsministeriets bekendgørelse nr. 536 af 12 juni 2001.
[6] J.w. §5
[7] Bekendtgørelse om folkeskolens modermålsundervisning af børn fra medlemsstater i den Europæiske Union…Nr.618 af 22.juli 2002.
Rozporządzenie o nauczaniu w szkole podstawowej języka ojczystego dla uczniów z krajów Unii Europejskiej, krajów z nią stowarzyszonych, Wysp Owczych i Grenlandii. Jest to rozporządzenie z czerwca 2002 roku.
[8] Undervisningsvejledning for faget modersmålsundervisning. Indledning. (Przewodnik do nauczania języka ojczystego. Wprowadzenie).
[9] § 2 stk. 2Bekendtgørelse…op.cit.
[10] § 2 stk.3 op.cit.
[11] § 2 stk. 4 op.cit.
[12] § 3 op. cit.
[13] j.w.
[14] § 3 stk.2 op.cit.
[15] § 4 stk. 2, 3. op. cit.
[16] § 4 stk. 3
[17] § 6 op. cit.
[18] § 6 op. cit.
[19] § 7 op. cit.
[20]Preambuła do Dyrektywy Rady z dnia 25 lipca 1977r. w sprawie kształcenia pracowników migrujących (77/486/EWG).
[21] Informacja dla obywateli polskich wyjeżdżających do krajów Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Szwajcarii. Stan na dzień 17 sierpnia 2006. www.msz.gov.pl
